به گزارش توسعه گستر از اکوایران، پس از انتشار گزارش‌هایی در رسانه‌های اسرائیلی مبنی بر احتمال سفر پرابوو سوبیانتو، رئیس‌جمهور اندونزی، پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان به تل‌آویو، برخی گمانه‌زنی‌ها مطرح شد که جاکارتا ممکن است در حال برداشتن نخستین گام برای پیوستن به توافق‌نامه‌های ابراهیم و زمینه‌سازی برای یک تغییر تاریخی در روابط دیپلماتیک اسرائیل و باشد؛ به ویژه از آن رو که واشنگتن برای انجام این سفر میانجی‌گری کرده بود.
این گزارش‌ها در شرایطی منتشر شد که پس از آتش‌بس میان اسرائیل و حماس و آزادی بیست گروگان، این تصور ایجاد شده که در خاورمیانه شکل گرفته بود که شاید موج جدیدی از دیپلماسی سازنده شکل بگیرد. با این حال تنها چند ساعت پس از انتشار اولیه خبر این سفر، دولت اندونزی قاطعانه آن را تکذیب کرد و بر حمایت دیرینه خود از مردم فلسطین تأکید دوباره کرد. این ماجرا فشارهایی را آشکار کرد که کشورهایی چون اندونزی در مسیر میان افکار عمومی داخلی، اصول اخلاقی، همبستگی اسلامی و منافع اقتصادی با آن روبه‌رو هستند.
تعامل پنهان و محدود
به نوشته شورای آتلانتیک، از زمان استقلال، اندونزی هیچ‌گونه رابطه دیپلماتیک رسمی با اسرائیل نداشته است؛ رویکردی که بازتاب‌دهنده هم‌سویی جاکارتا با آرمان فلسطین و روح ضد‌استعماری مندرج در قانون اساسی این کشور است. سوکارنو، نخستین رئیس‌جمهور اندونزی، اسرائیل را ادامه استعمار می‌دانست؛ او در سال ۱۹۶۲ از میزبانی تیم اسرائیل در بازی‌های آسیایی جاکارتا سر باز زد و حتی در مرحله مقدماتی جام جهانی ۱۹۵۸ ترجیح داد تیمش از رقابت‌ها کناره‌گیری کند تا با اسرائیل روبه‌رو نشود. رهبران بعدی نیز بارها تأکید کردند که برقراری روابط دیپلماتیک تنها زمانی ممکن است که فلسطین به استقلال برسد. همدلی عمومی مردم اندونزی با فلسطینی‌ها همچنان نیرومند است.
با این حال، تماس‌های پنهانی میان دو طرف وجود داشته است. در دوران حکومت سوهارتو، دومین و طولانی‌ترین رئیس‌جمهور اندونزی، این کشور در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با اسرائیل روابط مخفیانه نظامی و اطلاعاتی برقرار کرد و از طریق واسطه‌ها به خرید تسلیحات و آموزش نیروها پرداخت. در سال ۲۰۰۵ نیز گزارش‌هایی از دیداری محرمانه میان مقام‌های اسرائیل و اندونزی در حاشیه نشست سازمان ملل منتشر شد، اما رئیس‌جمهور وقت، سوسیلو بامبانگ یودهویونو، بلافاصله اعلام کرد که «تا زمان دستیابی مردم فلسطین به استقلال» هیچ رابطه رسمی‌ای برقرار نخواهد شد. به‌طور مشابه، جوکو ویدودو، رئیس‌جمهور سابق، در سال ۲۰۱۶ پیشنهاد نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، برای عادی‌سازی روابط را رد کرد و بار دیگر بر اولویت تشکیل دولت فلسطین تأکید کرد.
افکار عمومی اندونزی، که بر پایه ملاحظات اخلاقی و مذهبی شکل گرفته، همواره مانعی جدی بر سر هرگونه ارتباط آشکار با اسرائیل بوده است. برای نمونه، در مارس ۲۰۲۳ فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) میزبانی جام جهانی زیر ۲۰ سال را از اندونزی سلب کرد، پس از آن‌که اعتراضات گسترده‌ای نسبت به حضور تیم جوانان اسرائیل در این مسابقات برپا شد. چند ماه بعد و در پی شدت گرفتن جنگ غزه، مقام‌های اندونزی به‌صراحت حملات اسرائیل در اطراف بیمارستانی را که با سرمایه اندونزی در نوار غزه ساخته شده بود محکوم کردند و وزیر خارجه این کشور «شدیدترین محکومیت‌ها» را علیه تل‌آویو ابراز کرد.
با وجود سرمای سیاسی، روابط محدود تجاری و گردشگری میان دو طرف همچنان ادامه دارد. شرکت‌های اندونزیایی و اسرائیلی به‌طور غیرمستقیم با یکدیگر مبادله تجاری دارند و ارزش این مبادلات سالانه به چند صد میلیون دلار می‌رسد. بنا بر گزارش Israel Travel News، در سال ۲۰۱۸ بیش از ۳۷ هزار اندونزیایی از اماکن مقدس بیت‌المقدس بازدید کردند، آن هم در حالی که دو بازیگر هیچ رابطه رسمی نداشتند.
فشار دیپلماتیک جدید تل‌آویو و سه تحول هم‌زمان
پس از جنگ غزه و با کاهش احتمال موافقت عربستان با عادی‌سازی با اسرائیل، تل‌آویو ظاهراً تلاشی را برای نزدیکی با اندونزی، به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان آغاز کرده است. سه تحول هم‌زمان بستر جدیدی برای چنین تحول دیپلماتیکی فراهم کرده‌اند:
اول؛ ۱تش‌بس غزه فضای دیپلماتیک تازه‌ای ایجاد کرد. اندونزی از این توافق به‌عنوان گامی مهم در مسیر صلح استقبال کرد و پیشنهاد داد در بازسازی غزه مشارکت کند. در شرایطی که قدرت‌های منطقه‌ای برای نفوذ در دوران پس از جنگ رقابت می‌کنند، جاکارتا ممکن است بر این پندار باشد که تعامل – نه انزوای اسرائیل – می‌تواند بهتر از گذشته از روند احیای فلسطین حمایت کند و به اندونزی نقش سازنده‌ای در روند صلح بدهد.
دوم؛ بازگشت ترامپ و احیای دیپلماسی عادی‌سازی عامل دیگر است. با بازگشت دولت ترامپ، چارچوب توافق‌های ابراهیم بار دیگر در فهرست سیاست‌های واشنگتن قرار گرفت؛ کاخ سفید عربستان سعودی و اندونزی را به‌عنوان اهداف اصلی مرحله بعدی عادی‌سازی روابط در نظر گرفته است. گفته می‌شود ایالات متحده بسته‌ای از امتیازات، از جمله حمایت از عضویت اندونزی در «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» (OECD) را پیشنهاد کرده است؛ عضویتی که نیازمند موافقت همه اعضا از جمله اسرائیل است. گزارش‌هایی از سال ۲۰۲۴ نیز نشان می‌داد که تماس‌های پنهان جاکارتا با تل‌آویو در چارچوب همین مشوق‌ها انجام شده است. اکنون که ترامپ دوباره در قدرت است و برای تحقق یک «معامله قرن دیگر» و احتمالاً کسب جایزه نوبل صلح تلاش می‌کند، اندونزی در راستای اهداف راهبردی واشنگتن قرار می‌گیرد.
سوم؛ مواضع عملگرایانه رئیس جمهور اندونزی فاکتور دیگر است. از زمان روی کار آمدن در سال ۲۰۲۴، پرابوو سیاست خارجی عمل‌گرایانه‌تری نسبت به اسلاف خود در پیش گرفته است. او در سپتامبر گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل در سخنانی گفت: «ما باید امنیت اسرائیل را تضمین کنیم؛ تنها در آن صورت است که صلح واقعی ممکن خواهد بود». پایان سخنرانی او با واژه عبری «شالوم» نشانه‌ای از یک نگاه متفاوت بود؛ به رسمیت شناختن امنیت اسرائیل به‌عنوان پیش‌شرط تشکیل کشور فلسطین. هرچند پرابوو پیش‌تر وعده داده بود که تا پیش از استقلال فلسطین روابط را عادی نخواهد کرد، اما اکنون به نظر می‌رسد او ور این پندار است که تعامل با اسرائیل را نه خیانت به آرمان فلسطین، بلکه راهی برای تحقق آن جلوه دهد.
فشارهای داخلی و خارجی
گزارش‌های رسانه‌های منطقه‌ای حاکی از آن بود که پرابوو با دقت و احتیاط با سفر احتمالی به اسرائیل موافقت کرده بود. با این حال، به ویژه پس از جنگ دو ساله غزه، افکار عمومی اندونزی با بیش از گذشته به گسترش روابط با تل‌آویو مخالف است. طبق نظرسنجی ماه ژوئن ۲۰۲۵، حدود ۸۰ درصد مردم این کشور دیدگاهی منفی نسبت به اسرائیل دارند. هرگونه نزدیکی آشکار با تل‌آویو می‌تواند موجی از اعتراضات عمومی و مخالفت روحانیون را در پی داشته باشد و مشروعیت داخلی پرابوو را تضعیف کند.
در سطح خارجی نیز، روند عادی‌سازی ممکن است نقش رهبری جاکارتا در جهان اسلام را تضعیف کرده و انتقاد کشورهایی مانند قطر، ترکیه و ایران را برانگیزد.
